Ăn cơm mới, nói chuyện cũ: Hậu Giang - Ba Thắc được Vương Hồng Sển viết năm 1974, duyệt lại năm 1978; là những gì ông chưa viết trong Hơn Nửa Đời Hư, và cũng được gọi là hồi ký.

Những nếp sinh hoạt, các sự kiện, nhân vật và đất đai thủy thổ của Miền Nam cũ, đặc biệt là vùng Hậu Giang hồi đầu thế kỷ trước được kể lại và so sánh với thời điểm ông viết. Các mốc thời gian lùi dần theo dòng hồi ức, cũng tiện cho người đọc hôm nay -- khi đọc, sẽ đặt mình ở điểm “giữa” tức khoảng năm 1974); chúng ta có cái lợi thế được thấy quá khứ của một vùng dất mới và cả "tương lai" mà tác giả lúc đó chưa thể biết.

1e82a67bd6573c52e3c7e639478449d31692841431.jpg

Ăn Cơm Mới, Nói Chuyện Cũ: Hậu Giang - Ba Thắc

Tìm hiểu non sông đất nước vẫn là nguyên động lực thúc đẩy bồi dưỡng tinh thần yêu nước mà mỗi công dân không thể không biết đến. Có biết mới yêu, có hiểu mới rõ cảm xúc thấm thía, lòng yêu mới đậm đà thắm thiết.

Nói rằng yêu nước, mà không hiểu gì hay chỉ hiểu biết mơ hồ về non sông quốc thổ, công nghiệp tiền nhân, nếp sống của đồng bào ruột thịt quê hương, chẳng là một khuyết điểm lớn sao ? Tuy nhiên, không phải ai ai cũng có phương tiện và cơ hội đi khắp đó đây. Phần đông chúng ta đều bị đời sống buộc ràng, có người suốt đời không ra khỏi lũy tre xanh, hay giới ranh của đô thị.

Để bù lại, duy chỉ còn cách tìm đọc sách báo.

Nhưng đọc gì bây giờ ?

Nhan nhản truyện kiếm hiệp, liêu trai, tiểu thuyết rẻ tiền. Loại sách sưu khảo hữu ích thì thưa vắng góp mặt trên thị trường buôn văn bán chữ, vì loại sách này đòi hỏi nơi người viết nhiều học thức lẫn công phu, mà thù tạc lại không bao nhiêu lợi lộc.

Nếu ở đời, ai ai cũng đặt lợi lộc lên trên trước hết, thôi còn chi nữa mà mong ? !

Chúng tôi một nhóm nhân văn ký giả nghèo tiền nhưng không nghèo tâm chí, nhận thấy chỗ khiếm khuyết cần được bồi bổ trong nền văn học quốc gia, muốn đáp ứng sự đòi hỏi của một số đồng bào thật lòng yêu nước, sau mấy phen phiêu lưu đầy huyết lệ đã nhận chân được đâu là nguồn sống và phát triển của dân tộc, chúng tôi không ngần ngại lãnh làm cái công việc vừa khó khăn vừa bạc bẽo : sưu tầm khảo cứa và xuất bản loại sách tìm hiểu danh lam, thắng cảnh và nhân vật nước non nhà.

Khởi đầu với cuốn « ĐỊA LINH NHƠN KIỆT » về tỉnh Kiến Hòa, mà mặc dầu có nhiều khuyết điểm vẫn gặp được sự cảm thông và hoan nghinh nhiệt liệt của báo chí và các giới đồng bào khuyến khích, hôm nay chúng tôi tiếp tục giới thiệu với quí bạn đọc thân mến : tỉnh Bạc Liêu qua các thời đại, và rồi sẽ lần lượt đến tỉnh Định Tường, Cần Thơ, Kiên Giang, Ba Xuyên, Bình Dương, Long An, Biên Hòa v.v...

Đường xa gánh nặng, công trình e quá sức chúng tôi chăng ?

Chúng tôi cũng tự lượng sức mình không thể nào « đội đá vá trời ». Nhưng nếu cứ ngồi một chỗ mà ngại núi e sông thì không bao giờ có công việc gì khởi sự.

Cứ đi rồi sẽ tới !

Và, chúng tôi tin rằng dầu chúng tôi có mệt mỏi giữa đường, sẽ có những người bạn đồng hành đồng chí khác cứ tiến lên, nâng cao ngọn đuốc tinh thần bất khuất của dân tộc.

- HUỲNH MINH

6c1d6a528e99780e387f42fb896ab16b1726882014.jpg

Bạc Liêu Xưa

Giữa lòng Việt Nam có một vùng đất mang tên Bình Định. Từ trong thế núi hình sông, dường như trời đất hữu tình muốn dành cho Bình Định một dấu ấn riêng, nên sắp bày thiên nhiên vô cùng ngoạn mục: Từ đỉnh đèo An Khê nhìn xuống, núi tiếp núi trong một trận đồ hùng vĩ, dòng sông Kôn dựng bao ghềnh thác thượng nguồn, bồi đắp vỗ về bao làng mạc trước khi hòa vào biển cả. Sông và núi vững bền mang trong nó bao trầm tích lịch sử và văn hóa: Bình Định đất thơ, đất tuồng, đất võ. Không thể nói rõ rằng màu áo đỏ Tây Sơn hay gương mặt cô gái Bình Định bí ẩn chập chờn sau đường roi xé gió đã trở thành lời mời gọi lạ lùng, quấn quýt bao trái tim người.(TTHT)
Xin giới thiệu loạt bài viết về võ Bình Định của tác giả Trần Thị Huyền Trang đã được đăng tải trên Báo Bình Định.

b4057a992a6c628df03d367f886abb1f1641523329.jpeg

Bình Định - Một Vùng Đất Võ

Mỗi khi muốn gây trong tâm hồn trẻ con Việt-nam lòng yêu mến quê hương trọn vẹn, chúng ta thường nhắc đi nhắc lại câu:

…« Từ ải Nam-quan đến mũi Cà-Mau »…

Và khi hỏi đến Cà-Mau (hay An-xuyên hiện nay), có người chỉ cần điểm vào phần cuối của một bản đồ hình dài và cong như chữ S…

Theo thiển ý, làm như vậy chưa đủ.

Phải biết rõ từng mảnh đất thân yêu đã kết thành dãy giang sơn gấm vóc có hình thể độc đáo, một vị trí « tiền đồn », một tài nguyên vô cùng phong phú và một dân tộc thông minh bất khuất nầy, chúng ta mới thấy rộn lên và hãnh diện là con Hồng cháu Lạc.

Ta cũng cần biết thêm Cà-Mau là đầu mũi tên Nam-tiến của dân Việt, là chồi non của một cội thọ vĩ đại đang vươn ra bể cả, là nơi cô động một sức mạnh tiềm-tàng của bao thế hệ từng lướt khỏi dãy núi Trường Sơn.

Nhưng muốn biết Cà-Mau (An-xuyên) một cách tường tận hơn, phải là người sinh trưởng tại đó, phải là người có một thời gian dài gắn liền đời sống của mình với mảnh đất phì nhiêu nầy, lại phải có cơ hội lặn lội khắp vùng, phải biết thấy, biết nghe, biết nhận xét để ghi lại.

May thay cho hậu thế và cũng may thay cho những người có sứ mạng dìu-dắt trẻ con Việt-nam trong công việc tìm học địa lý tỉnh nhà và đồng thời mở mang nền văn-hóa, người có đủ tư cách vừa nêu trên, chính là tác giả quyển « Cà-Mau xưa và An-xuyên nay » mà bạn đang cầm trên tay : Ông NGHÊ-VĂN-LƯƠNG, nguyên Thanh-tra Tiểu-học các tỉnh Bến-tre, Bạc-liêu, Cà-Mau và Sốc-trăng.

Trong khi chờ đợi một quyển địa phương chí soạn thảo đúng phương pháp và đầy đủ, tôi xin nồng nhiệt giới thiệu bậc mô phạm lão-thành rất đáng kính trọng của giáo giới cùng quyển sách quí giá của ông với tất cả các bạn đồng-nghiệp.

Sài Gòn, ngày 29 tháng 9 năm 1968
TRƯƠNG-VĂN-ĐỨC
Giám-đốc Nha Tiểu-học và Giáo-dục Cộng-đồng

d6885ba017473d06cdec8c95586ce2091647481246.png

Cà Mau Xưa Và An Xuyên Nay

Tập sách này viết ra từ trước 1975 không lâu, riêng về nhan đề “Cá tính miền Nam” tôi và vài bạn thấy như chưa ổn, đáng lý ra phải gọi Phong cách, Nét đặc trưng hoặc gì gì đó, nhưng rồi đành chọn hai tiếng Cá tính. Điều quan trọng là quyển sách nói được những điều gì.

Đến nay, xem lại, thấy những nét lớn vẫn đúng, mặc dầu sự việc đã thay đổi , thí dụ như ngày nay người làm vườn đã thay đổi giống cây ăn trái, dùng xáng cỡ nhỏ để đào đất phù sa đưa lên bờ cù lao. Cây phảng ít thấy, đã cày máy, lúa xạ, không phải lom khóm cấy vất vả như trước. Đáng lưu y chăng là nét tồn tại về tín ngưởng dân giang của người vùng biên giới an giang. Và nét đặc trưng của kẻ sĩ thời xưa, sống sát với quần chúng, có tính quần chúng thì hợp với vơi đã mặc nhiên theo “kinh tế thị trường” từ khi mở nước. Vả lại, ta nhờ miền Nam là đồng bằng, với sông rạch và biển, “văn minh sông nước” là chủ yếu. Lại còn tiếp cận sớm và trực tiếp với các nước mà nay ta gọi là EASEAN. Tác động của tư bản Tây phương đã có, ngay từ buổi đầu.

Lòng yêu nước, yêu quê hương được thể hiện rõ nét, mẫu số chung của cả nước vẫn là vậy. Các tín ngưởng, thậm chí các tổ chức HỘi kín vẫn là nhằm đánh đổ thực dân. Miền Nam bị thực dân xâm chiếm 25 năm, xem như một thế hệ trước miền Bắc, miền Trung, sông Cửu Long, sông Đồng Nai khác với sông Hương, sông Hồng về địa lý, cách khai thác mặc nhiên là khác. Ở đâu dân ta cũng sảng xuất, xây dựng gia đình, cần cù, chịu sự áp bức của thực dân, phong kiến nhưng mức độ khác nhau.

Riêng tôi, nay thấy ngậm ngùi khi đọc lại những trang viết công phu về đạo tứ Ân ở Bảy Núi (An giang). Hồi chiến tranh biên giới Tây Nam vừa bùng nổ, gần như 70 phần trăm đồng bào ở đây bị thảm sát. Xã Ba chúc anh hùng, nay còn đài tưởng niệm, còn nơi trưng bày tội ác của Khơ – me đỏ là nơi mà đồng bào nên cố gắng đến tham quan , tuy xa xôi.

Tư liệu trích dẫn ở đây phần lớn chưa ai đọc và phát hiện, tạm dẫn chứng để làm cơ sở, ngõ hầu các bạn trẻ nghiên cứu kỹ hơn. Tái bản “Cá tính miền Nam” đợt kỷ niệm 300 năm lịch sử mở đất của Sài Gòn – Nam Bộ cũng nhằm khẳng định cái riêng, sự đa dạng phong phú được bắt nguồn từ cái chung cội nguồn của tính cách con người Việt Nam cao quí được thử thách trong tiến trình lịch sử 4.000 năm dựng và giữ nước của dân tộc .

e691bb87c80849975fac66d9ec7262a31671326960.jpeg

Cá Tính Của Miền Nam

Du Ký Việt Nam là một tuyển tập gồm 3 tập giới thiệu những bài du ký in trên tạp chí Nam Phong (1917-1934), giới thiệu những cuộc hành trình đi qua các vùng đất ở Việt Nam và một vài nơi ở nước ngoài vào đầu thế kỷ, khi mà các phương tiện giao thông còn thô sơ, việc đi lại còn rất hạn chế và khó khăn. Từng địa danh nổi tiếng trên bản đồ đất nước, từng cảnh đẹp và di tích lịch sử hiện dần lên trước mắt người lữ hành. Đây là hồ Ba Bể và núi Dục Thúy, kia là Chùa Thầy cùng với Chùa Hương… Một chuyến Ai Lao hành trình hay một lần Pháp du cũng là dịp để mở rộng tầm nhìn ra thế giới…

Qua tập du ký, người đọc có thể hình dung một phần cuộc sống và sinh hoạt của dân ta ở mọi miền đất nước đầu thế kỷ, thấm được cái tình của cha ông ta đối với non sông gấm vóc, cùng niềm tự hào về đất nước quê hương.

Đầu thế kỷ XX, trước "làn gió" hiện đại của phương Tây, văn học Việt Nam chịu ảnh hưởng và tiếp thu nhiều nét mới: cùng với Thơ mới, tiểu thuyết, truyện ngắn, phóng sự, kịch… các tác phẩm tùy bút, du ký… phát triển khá nhiều. Trên Nam Phong tạp chí, tờ báo chuyên về học thuật, uy tín của học giả Phạm Quỳnh đã xuất hiện đều đặn, thường xuyên mục Du ký. Mục này nhận được sự cộng tác thường xuyên của nhiều cây bút từ Bắc vào Nam.
 
Trên Nam Phong tạp chí, độc giả được thưởng thức những bài du ký về thắng cảnh của một địa phương, mang tính chất địa lý, lịch sử như Bài ký phong thổ tỉnh Tuyên Quang của Nguyễn Văn Bân, loạt bài viết về phong cảnh Hà Tiên của Đông Hồ, Mộng Tuyết… Hay các bài viết về những chuyến đi vượt ra khỏi biên giới Việt Nam lúc bấy giờ như Pháp du hành trình nhật ký của Phạm Quỳnh, ghi chép những điều tai nghe mắt thấy trong chuyến đi Pháp 6 tháng, Hạn mạn du ký của Nguyễn Bá Trác lấy bối cảnh Thái Lan (Siam), Nhật Bản, Trung Quốc. Ai Lao hành trình của Trần Quang Huyến thì miêu tả một chặng đường dài từ Hà Nội lên Hải Phòng, đi tàu thủy vào Sài Gòn, sang Campuchia, lên Lào... Các bài viết như thế đều mang đậm yếu tố lịch sử, xã hội.
 
Đọc sách này có biết bao điều thú vị được thấy, được nghe, được biết. Ba tập sách Du ký Việt Nam là cả một kho tư liệu quý giá về lịch sử, địa dư, văn hóa, phong tục của nhiều vùng miền khắp đất nước Việt Nam, ra đến cả những xứ sở lân bang ba mươi năm đầu thế kỷ XX.

45f6205eede5210523f2a04763dcf6291732671702.jpg

Du Ký Việt Nam - Tập 1

Thăng Long - Hà Nội trải qua nghìn năm lịch sử mang trong mình những cảnh sắc riêng mà những người con của mảnh đất này mỗi lần đi xa luôn nhung nhớ, mỗi du khách đến tham quan dù chỉ một lần cũng không thể nào quên. Thăng Long - Hà Nội ghi dấu ấn trong lòng người bởi những cảnh sắc rất đặc trưng, từ những ngọn núi, con sông, đến những góc phố, con đường, hay những mái chùa, quán chợ...Chính những cảnh sắc ấy đã làm nên và chứng kiến sự hình thành và đổi thay của chốn kinh kì trong suốt chiều dài lịch sử ngàn năm. Dù ngày nay Hà Nội đã mang nhiều nét hiện đại của một thủ đô đang phát triển, bóng dáng cổ xưa của đất Thăng Long vẫn hiển hiện ở khắp nơi, in đậm trong truyền thuyết dân gian, trong chính sử, và trở thành những di tích lịch sử - văn hóa của thủ đô.

ee31e87edeac92aef2e4bf8464db4e701651541381.jpeg

Kể Chuyện Thăng Long Hà Nội - Cảnh Sắc Hà Nội

Việt Nam là một nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Kho tàng văn hóa Việt Nam là hệ thống các thành tựu văn hóa do các dân tộc, các vùng miền văn hóa cùng sáng tạo nên và gìn giữ. các thành tựu văn hóa ấy trên thực tiễn đã tương tác với nhau và với những thử thách của thời gian và các biến cố lịch sử, những thứ còn lại có cái làm nền tảng hình thành dòng văn hóa đương đại, song cũng có cái còn lưu giữ dưới dạng ký ức lịch sử - một phần của di sản văn hóa. Văn hóa Hội An đương đại bao trùm cả hai thứ ấy.

Cảng thị Hội An hình thành và phát triển trên nền tảng giao lưu kinh tế - văn hóa quốc tế, trong đó có vai trò của người Hoa, người Nhật và người phương Tây. Ngày nay, khi nhắc tới Hội An người ta thường nhắc đến cầu Nhật Bản, những dãy phố cổ và tình hữu nghị Việt - Nhật, trong khi đó những dấu ấn văn hóa quan trọng của người Hoa và người phương Tây ít  khi  được  đề cập  tới. Trên  thực  tế,  tại Hội  An  dấu ấn văn hóa người Hoa và hậu duệ của họ là đậm đặc hơn cả, từ kiến trúc đền miếu, nhà phố, tín ngưỡng – tôn giáo, phong tục – lễ hội, ẩm thực, cho đến nghề truyền thống và hoạt động kinh tế. Chiếc cầu Nhật Bản sau khi được trùng tu, xây dựng lại đã không còn dấu ấn phong cách Nhật Bản nữa, mà thay vào đó là lối kiến trúc pha trộn Việt - Hoa, gắn với nó là ngôi miếu cổ thờ vị thần mang nguồn gốc Trung Hoa là Bắc Đế. Sự hiện diện của những hội quán người Hoa cùng hệ thống lễ hội tại đó tự thân chúng đã trở thành những nguồn lực quan trọng biến Hội An thành một “trung tâm” văn hóa độc đáo, nơi diễn ra các quá trình giao lưu, dung hợp văn hóa và kiến tạo bản sắc tộc người.

Lịch sử hình thành và phát triển cảng thị Hội An có phần đóng góp không nhỏ của kho tàng  giao  lưu văn hóa Việt – Hoa, bất cứ ai “bén duyên” cùng Hội An đều không thể quên những con người, những di tích và những sự kiện quan trọng tạo dựng nên hình hài và tố chất cảng thị như nhà sư Nguyên Thiều với dòng Thiền Lâm tế, nhà sư Thích Đại Sán với dòng Thiền Tào Động,  hệ thống  chùa  chiền  đền  miếu  (như  chùa Chúc Thánh, chùa Phước Lâm, miếu Quan Đế- chùa Quan Âm, Tổ đình Cẩm Hà- chùa Bà Mụ, các hội quán người Hoa), các làng nghề truyền thống, lễ hội Long Chu, món ăn cao lầu xứ Quảng vàvới các trò chơi dân gian đặc sắc (như trò thai đề xổ cử nhân, trò đổ xăm hường, trò du hồ) Đằng sau những dấu ấn văn hóa ấy là quá trình nỗ lực sáng tạo bằng cả tâm và trí của bao lớp người đi trước. Theo dòng chảy giao lưu và hội nhập văn hóa, cộng đồng người Hoa địa phương đã dung hòa hết thảy vào xã hội địa phương đương đại, đóng góp những giá trị quý báu của mình để làm nên một Hội An độc đáo trên dải đất miền Trung. Trong bức tranh giao lưu và hội nhập văn hóa ấy, người Minh Hương (thế hệ con cháu của những cuộc hôn nhân Việt - Hoa tại hội An) đã giữ vai trò tiên phong, làm cầu nối và là chất xúc tác cho quá trình đại hội nhập. Tất cả hòa quyện trên một cấu trúc thiêng – phàm, nong – sâu, khép kín – khai mở để tạo tác nên sắc thái người Hoa, người Minh Hương trong bức tranh văn hóa Hội An đầy quyến rũ.

cc37ab9d12ef0f7dfa42f6ddf8e65cfb1681263546.jpeg

Người Hoa, Người Minh Hương Với Văn Hóa Hội An

"Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe !

Nếu quan niệm như thế, chúng tôi e rằng suốt đời phải ngậm miệng vì đợi đến bao giờ mới « biết » ? Hơn nữa « biết » cũng chưa đủ. Nên uốn lưỡi nhiều lần trước khi phát phát ngôn nữa kìa.

Còn dựa cột mà nghe ! Từ lâu chúng tôi giữ thái độ dựa cột và đã nghe những nhận định về chim Hồng, chim Lạc, về truyền thống văn hóa quá mơ hồ. Lẽ đâu bản chất của văn hóa là mơ hồ ?

Thà là chúng tôi cố gắng đơn thân độc mã phát biểu cụ thể hơn, được tiếng nào hay tiếng nấy : nói về một Miền, ghi một đôi nét, đừng tổng kết vội vàng và sẵn sàng chờ đón bao nhiêu ý kiến chống đối. Có lẽ vài bạn đọc sẽ phàn nàn vì chúng tôi nhắc đến Cải lương, Vọng cổ… Thiết tưởng đó là một cống hiến nhỏ bé nhưng đặc biệt của Miền Nam vào nền văn hóa nước nhà. Cải Lương, Vọng Cổ mãi còn sống đó, bất chấp những ai đã phủ nhận vai trò của nó, hoặc đề cao nó một cách vớ vẩn..."

6e8f749d2b83b76e0b0ac3e0c5c540e21654738541.jpeg

Nói Về Miền Nam

"Ai về Quảng-Ngãi xa xôi"…

Dư âm của tiếng hát chiều phượng xưa còn nghe vẳng đâu đây, gờn gợn theo sóng nước Trà-giang.

Mười năm qua, bao nhiêu lá rụng, nước vẫn chảy qua cầu xuôi về biển cả bao ước vọng thầm kín, tâm tư khổ đau của con người.

Hơn một lần tái ngộ. « Non nước xứ Quảng » thân gởi lời cảm tạ tri kỷ bốn phương từng dành cho núi Ấn sông Trà mối cảm tình lai láng.

Cái thuở ban đầu yêu sông núi ấy, ai làm sao quên được ?

Núi sông nầy từng che chở, an ủi, khuyến khích kẻ cầm bút chập chững trên bước đường sự nghiệp.

Tạ lòng tri kỷ, đền ơn quê hương, người văn nghệ chỉ biết làm kiếp tằm nhả tơ tô điểm cho miền đất Quảng một màu tươi đẹp vĩnh viễn, dù quê hương từng trải mấy lớp tang thương.

Xứ Quảng xa xôi nhưng tình dân vẫn gần gũi, khắn khít muôn đời với đất Mẹ. Tô điểm cho non sông xứ Quảng, phải chăng đã góp phần tăng vẻ đẹp gấm vóc cho nước Tổ.

Với ý nghĩa trên, người văn nghệ thành kính dâng lên Tổ Quốc Việt-Nam tập biên khảo "Non nước xứ Quảng tân biên".

d5ee9e21c093060e222a2fa6ee4fdbf51639620163.jpeg

Non Nước Xứ Quảng

Nền văn-hóa của một dân-tộc là thước ngọc, khuôn vàng, do giá-trị của dân-tộc ấy. Nó cũng sanh tiến với dân-tộc liên-hệ trải qua ba thời-kỳ là quá-khứ, hiện-tại và vị lai. Giữa ba thời-kỳ ấy có một mối liên-quan mật-thiết được coi là bất-di, bất-dịch. Nói một cách khác, quá-khứ chuẩn-bị cho hiện-tại và vị-lai, đến phiên mình phải làm công-việc ấy đối với tương-lai. Thế thường nói : Không (xưa) làm sao có (nay) ? Những công-việc làm của các thế-hệ trước, hay hoặc dở, đều là những bài học quí giá cho thế-hệ đi sau.

Hiểu rõ căn-bản ấy, nhà Sưu-khảo HUỲNH-MINH trong nhiều năm qua, đơn thương độc mã, đã âm-thầm làm sống lại « dĩ-vãng » nước nhà bằng cách lần-lượt trình bày dưới nhiều khía-cạnh lịch sử các tỉnh miền Nam : « Kiến-Hòa Xưa và Nay », « Bạc-Liêu Xưa và Nay », « Cần-Thơ Xưa và Nay », « Vĩnh-Long Xưa và Nay », Gò-Công, Định-Tường, Vũng-Tàu, v.v… Gần đây, ông Huỳnh-Minh sắp cho ra đời thêm một đứa con tinh-thần nữa là quyển « Sa-Đéc Xưa và Nay ». Thật là một công-trình hy-hữu, đáng khích-lệ và chắc-chắn sau này sẽ được Tổ-quốc ghi công.

Suốt thời-gian trên 80 năm Pháp thuộc và hơn phần tư thế-kỷ bị nội-chiến, cốt-nhục tương-tàn, hồn nước phiêu-bạt theo mây gió, cảnh núi xương sông máu diễn ra khắp nơi trên lãnh thổ. Ngày hôm nay, ông Huỳnh-Minh nghiễm-nhiên gợi lại dĩ-vãng của dân-tộc nghìn xưa, gián-tiếp làm sống lại trong tâm-hồn người Việt, nhứt là giới thanh-niên, tình thương quê cha mến đất tổ để nhớ lại những gì mà chúng ta phải làm, hầu khôi-phục nghĩa trọng tình xưa !

Năm 1428, sau khi đã bình được giặc Ngô, thống nhứt sơn-hà, đem lại thanh-bình cho dân-tộc, Vua Lê-Thái-Tổ trong vai tựa quyển « Lam-Sơn thực-lực » phải chẳng đã nói :

« Trẫm duy : vật bản hồ thiền, nhân bản hồ tổ. Thủy như mộc, thủy tất hữu căn. Cái kỳ bản thịnh tắc diệp mậu : nguyên thâm tắc lưu-trường. Phi tiên thế chi, nhân ân chi sở bồi giả hậu, khánh trạch chi sở chung giả hồng, an năng nhược thị tai ?

« Trẫm nghĩ : Vật gốc từ Trời, người gốc từ Tổ, ví như cây và nước tất cả có gốc nguồn. (…) Vì rằng : gốc thịnh thì lá tốt, nguồn sâu thì dòng dài. Nếu không phải nhờ ở nhân ân bồi-đấp được dày dặn, phúc đức, chung đức được lớn lao của các đời trước thì đâu có được như thế ? »

Nay đến lượt trình bày lịch-sử « Sa-Đéc Xưa và Nay », nhà sưu-khảo Huỳnh-Minh đã mỹ-ý dành cái hân-hạnh cho tôi viết bài giới-thiệu. Nhân dịp thông-cảm này, chúng tôi cũng xin mạo-muội góp sức trong muôn một, bằng cách nêu lên những cảm-tưởng của tôi đối với tỉnh Sa-Đéc ngày xưa cũng như ngày nay, để chứng-minh tính-cách chính-xác của các mục đã được nêu lên trong quyển sách này.

Trước kia, dưới thời Pháp thuộc, tỉnh Sa-Đéc được tặng cho danh hiệu là : Khu vườn của xứ Nam-kỳ (Le jardin de la Cochinchine), danh hiệu ấy để nói lên tánh-cách phì-nhiêu của điền-địa, màu sắc sum-thịnh của các loài thảo mộc (nhứt là các loại cây trái của toàn hạt).

Hơn thế nữa, nhờ sông Cửu-Long bồi-đấp, gọi là sông Tiền và sông Hậu, chảy qua rộng lớn, hai bên vườn ruộng xanh tươi, có một cảnh vừa đẹp vừa thiêng-liêng, huyền bí, bao trùm không sao tả được.

Địa-linh ấy tất phải sinh-xuất ra nhiều nhân-kiệt anh-tài lẫn văn võ, về cựu học cũng như tân học, về phương diện đạo pháp thì tỉnh Sa-Đéc lại cũng là nơi xuất hiện của những bậc chân tu, thánh triết, đem đạo từ-bi tế-độ quần sanh trong đời mạt pháp.

Các khía cạnh ấy sẽ được trình-bày đầy-đủ chi-tiết trong quyển « Sa-Đéc Xưa và Nay » mà chúng tôi được vinh-hạnh giới-thiệu cùng chư-tôn đọc-giả.

Giờ đây xin tóm-tắt cảm-tưởng của chúng tôi, trân-trọng trình lên mấy dòng thơ như sau :

« Thủy-trường » đặc-sắc đất Long-Giang.
Định, Vĩnh, Kiến, Sa hiệp một đàng.
Tú khí anh-linh đều hội đủ.
Miên tràng cảnh vật cõi Nam bang ».

- GS. TRẦN VĂN QUẾ

b3d1a88867dac7361a2401fdceda8f931639880260.png

Sa Đéc Xưa Và Nay

Tân Châu ! Mảnh đất phì nhiêu, nhưng bé nhỏ, gần biên giới Việt Miên – chính là nơi tôi đã mở mắt ngỡ ngàng nhìn ánh sáng – chính là nơi tôi « oa oa » tiếng khóc đầu. Tôi lớn dần trong sự nghèo túng của gia đình tôi, dưới mái lá đơn sơ bên hữu ngạn sông Tiền.

Năm 1926, sau khi đỗ Văn Bằng Sơ Học (nay Tiểu Học) ở tỉnh nhà (Châu Đốc), vì đời sống, tôi xin gia nhập vào làng giáo huấn từ ngày ấy. Rồi trên đường công vụ, tôi đã thuyên chuyển ở nhiều nơi làng mạc hẻo lánh xa xôi.

Chiến tranh bùng nổ ! Nhật lật đổ Pháp ở Đông Dương, rồi Pháp trở lại tái chiếm nước ta. Loạn ly khắp nơi, sự an ninh không được bảo đảm, nhứt là tại vùng quê. Đồng bào đành lìa bỏ chỗ chôn nhau cắt rốn, bỏ mảnh đất nuôi sống gia đình họ từ bao nhiêu đời, ra thành thị lánh nạn. Chúng tôi, vì ảnh hưởng chiến tranh, tập trung về quận lỵ để tiếp tục nghề « gõ đầu trẻ » âu cũng là một dịp trở lại chốn cũ quê xưa.

Về nơi sanh trưởng trên 10 năm, tôi nhận thấy chốn quê hương yêu quí, tiềm tàng một kho tài liệu đặc biệt liên quan đến sử địa, danh nhân, tín ngưỡng, phong tục, tập quán, canh nông, thủy lợi, giải trí. Vì thế tôi không nệ tài hèn, sức mọn cố gắng vừa dạy học, vừa sưu tầm để hoàn thành một quyển sách, hầu giúp các bạn đồng nghiệp tài liệu dạy trẻ em, nhứt là cho người địa phương chưa am hiểu quận nhà và các bạn bốn phương tìm hiểu thêm về xứ « TẰM DÂU VÀ TRẦU, NHÃN ».

Thiết nghĩ, người nay muốn tìm hiểu chuyện xưa khác nào mò kim đáy biển, khó mà đi đến chỗ kết quả mỹ mãn. Lại nữa, tôi là nhà giáo, chuyên dạy học hơn gọt đẽo văn chương, thế nên, không làm sao tránh khỏi những khuyết điểm từ sự sưu tầm đến cách hành văn. Vì đó, tôi chỉ xem quyển sách nầy như một nhịp cầu để liên lạc với thế hệ sau. Còn nói rõ thêm, nó là một tập bút ký ghi chép những sự kiện đã xảy ra từ trước đến nay của quận Tân Châu mà thôi.

Tủ Sách

Ăn Cơm Mới, Nói Chuyện Cũ: Hậu Giang - Ba Thắc

Vương Hồng Sển

Bạc Liêu Xưa

Huỳnh Minh

Bình Định - Một Vùng Đất Võ

Trần Thị Huyền Trang

Cà Mau Xưa Và An Xuyên Nay

Nghê Văn Lương

Cá Tính Của Miền Nam

Sơn Nam

Du Ký Việt Nam - Tập 1

Nguyễn Hữu Sơn

Kể Chuyện Thăng Long Hà Nội - Cảnh Sắc Hà Nội

Nguyễn Vinh Phúc

Người Hoa, Người Minh Hương Với Văn Hóa Hội An

Nguyễn Ngọc Thơ

Nói Về Miền Nam

Sơn Nam

Non Nước Xứ Quảng

Phạm Trung Việt

Sa Đéc Xưa Và Nay

Huỳnh Minh

Tân Châu Xưa

Nguyễn Văn Kiềm, Huỳnh Minh