"1981" là một câu chuyện cảm động thấm đẫm tình người về cuộc đời của hai người bạn, một là nữ, một là nam thay đổi giới tính thành nữ mà bối cảnh tuổi thơ là thời bao cấp và những cay đắng khó khăn gắn liền với nó. Báo chí nói đây là câu chuyện về đồng tính nữ. Thật là lầm lẫn làm sao. Đây là câu chuyện về một quá trình lớn lên, trong một bối cảnh xã hội Việt Nam cái thời xếp hàng gánh nước và mua gạo, với những mặt trái của nó và những đau khổ nó gây lên, một thời chưa xa và có lẽ rất quen thuộc với 7x & 8x.

Mời các bạn đón đọc sách 1981 - Phần 1.

a190e42bdfbd3da1dec6ea684b75c39d1626142972.jpg

1981

Đọc Ai làm được điểm đáng chú ý đầu tiên nằm trong cái tựa, đó là một câu hỏi : Ai làm được. Tác giả lôi cuốn ta vào vòng bí mật, với một câu chưa kết thúc, một nghi vấn chưa đặt ra, một thách thức, nôm na và cụt ngủn. Lối viết như thế, trong tiếng Việt, thời đó, chưa có. Chưa ai viết một câu có cấu trúc nước đôi, nước ba như thế. Hồ Biểu Chánh là một nhà nho. Tư tưởng chủ yếu bao trùm toàn bộ  tác phẩm của ông là trọng nghĩa khinh tài của đạo nho và từ bi hỉ xả của đạo Phật. Nhưng ông còn là học sinh trường Pháp Chasseloup-Laubat nữa. Vì vậy, tiểu thuyết của ông mang hình thức Tây phương trong tâm hồn Đông phương. Chính cái dấu ấn Tây phương trong ngôn ngữ và cách mô tả ấy, đã tạo sự khác biệt và chứng tỏ ông là tiểu thuyết gia đã Việt hoá những phương pháp tiểu thuyết của Tây phương sớm nhất, và thành công nhất. Sớm và thành công hơn tất cả những người cùng thời với ông, trong Nam cũng như ngoài Bắc.

aca66a9a4c31f5b08ca3f37e6528f5d51681179978.jpeg

Ai Làm Được

Chương I   Bến Súc nằm dựa đường quản hạt số 14, là con đường chạy từ châu thành Thủ Dầu Một lên mấy sở cao su miệt Dầu Tiếng, bởi vậy ngày như đêm xe hơi chạy ngang qua chợ nầy dập dìu. Bến Súc lại nằm trên một cái bưng lớn, ngó xuống phía mặt trời mọc, đất thấp lại được nhờ nước ngọt của ngọn sông Bến Nghé quanh co chan rưới, nên vườn tược thạnh mậu, hoa quả tươi tốt; còn dựa sau lưng, về phía mặt trời lặn, thì đất dốc cao, nên chỗ còn ...

d589f8cac40a07f3709274635692053e1624843432.jpg

Ái Tình Miếu

Những tác phẩm của Nhất Linh - Khái Hưng cho đến tận ngày nay, sau bao thăng trầm biến đổi của lịch sử vẫn còn chân nguyên giá trị.

Truyện ngắn Anh Phải Sống với tính nhân văn sâu sắc, "như một chiếc đèn bão soi rọi vào những ngày tháng tối tăm của xã hội Việt Nam trong tranh tối tranh sáng của những ngày cuối cùng của phong kiến." Hình ảnh một gia đình nghèo đi kiếm sống bằng cách mót củi trên sông, gặp nước xoáy đắm thuyền và cuối cùng thì người vợ hy sinh bản thân để người chồng trở về với con thơ đã thức tỉnh lương tri không biết bao nhiêu người.

"Mặt nước, vì đôi ta, in bóng rung rinh các ngôi sao vàng

Vừng trăng, vì đôi ta, chiếu ánh bạc lên cánh buồm

Và trong bầu không khí thần tiên,

Điệu hát du dương của buổi chiều tà yên lặng,

Thì thầm khuyên chúng ta yêu nhau."

3bb302b4167d2962e7e94eb347ebf5921682043161.jpeg

Anh Phải Sống

"Lối 4 giờ chiều, nhờ mấy cây cồng lớn của làng trồng chung quanh nhà việc Tiểu Cần che áng mặt trời, nên cái sân rộng trước nhà việc, kêu là sân chợ cũ, có chỗ còn nắng, mà có chỗ đã mát. Một chú bán mì thánh, để gánh trên lề đường, đứng gõ sanh lắc cắc cụp. Một chị bán chè thưng đi dọc theo trước phố rao hàng tiếng nghe ngọt xớt. Sắp con nít tựu mấy chỗ có bóng mát mà trửng giỡn, đứa chạy rần rật, đứa la om sòm...".

“Đời này chẳng còn luân lý nhơn nghĩa gì nữa hết. Phải gian xảo mới được người ta kính phục. Phải có tiền mới được người ta thương yêu” - Hà Tấn Phát, nhân vật chính trong bộ tiểu thuyết này đã nhìn nhận về nhân tình thế thái như thế sau những trải nghiệm chán ngán về tình đời, tình người.

Từ một thầy giáo trẻ hăm hở bước vào nghề, vào đời, anh đã vấp phải nhiều sự thật cay đắng... Viết bộ tiểu thuyết này, dụng ý của Hồ Biểu Chánh chính là “vẽ nẻo hẹp đường co, cho thiên hạ vui mà xông vào, hoặc may có người chán ngán mà giật mình trở bước”…

19b8720229c0bfe61644d1b8ffc230491651892600.jpeg

Ăn Theo Thuở Ở Theo Thời

Hôm trước tôi nhận sách tặng từ nhà văn Nguyễn Đình Toàn, cuốn “Nguyễn Đình Toàn, tiểu thuyết”. Trọn bộ hai cuốn. Sáng nay, CA như mùa thu với tiết trời se lạnh, tôi xem truyện đầu tiên của cuốn 1 “Áo mơ phai”. Truyện này đoạt giải thưởng Văn Học Nghệ Thuật Toàn Quốc 1973.

Phải nói là tác phẩm xứng đáng với giải. Tổng quát thì bố cục khá chặt chẽ nhưng sự lửng lơ của câu chuyện làm tôi thấy hơi thiêu thiếu một cái gì. Cũng có thể vì con người thích khoa học của tôi, ưa rõ ràng mạch lạc. Và cũng có thể vì con người tôi thích “happy ending” nên tôi muốn có đoạn cuối. Bút pháp thì đúng là kiểu của nhà văn Bắc di cư vào Nam. Kiểu viết này phảng phất kiểu của Tự Lực Văn Đoàn nhưng “mới” hơn. “Mới” ở chỗ tình tiết được mô tả với một nhịp đập nhanh hơn. Còn kiểu mô tả tâm lý nhân vật thì rất giống Nhất Linh. “Mới” ở chỗ nhiều đoạn mô tả khá bạo.

Tôi vốn yêu văn nhẹ nhàng, trong sáng của Tự Lực Văn Đoàn nên mới đọc nửa trang “Áo mơ phai” tôi thấy như tìm lại hình bóng cũ. Đó là một bối cảnh 1954 của Hà Nội. Quả là tuyệt với tôi vì khi đó tôi còn nhỏ lắm.

Nguyễn Đình Toàn, năm đó mười tám tuổi. Lứa tuổi đẹp để “nhìn” Hà Nội thật kỹ và viết lại vào mười năm sau. Mười tám, đã ôm đủ những khung trời ấu thơ. Mười tám, đã mơ mộng đủ cho những tình yêu tuổi ô mai. Mười tám, đã nhận thức đủ đâu là chân lý. Bằng cái “đủ” ấy được trộn lẫn những “mới đủ” hơn mười năm sau để chào đời một tác phẩm, có thể nói là đẹp.

Một chuyện tình đã qua với một chuyện tình đang nở. Một chuyện tình xưa với dằn vặt khôn nguôi cho “người thắng cuộc”, với buồn man mác của người con gái may mắn được hai người con trai, bạn thân của nhau, đều yêu. Một chuyện tình bây giờ lãng đãng như mây trời nhưng đi vào một chủ đề khá táo bạo: hai người là anh em họ. Không biết họ là “họ kiểu gì” nhưng là hai anh em họ.

Chuyện tình xưa được lắng chìm trong đau thương và hùng tráng: bối cảnh Hà Nội cháy. Đây là đoạn mô tả tâm lý nhân vật hay nhất. Người thắng cuộc đau đáu trong lòng vì cuộc so gươm không công bằng. Kẻ thứ hai bỏ dở cuộc chinh phục, ra đi theo tiếng gọi của núi sông. Cái sống “hào hùng, lý tưởng” ấy có vẻ đã làm người thắng cuộc tưởng chừng như mình thua cuộc. Đôi mắt người con gái đã cho người thắng cuộc cảm tưởng ấy. Đôi mắt đó nhìn về Hà Nội cháy như biết rằng người ấy, kẻ bỏ dở cuộc chinh phục trái tim nàng, đang bảo vệ Hà Nội. Bắt gặp được ánh mắt nhìn ấy, người thắng cuộc đau đớn. Trong giây phút đó, niềm ao ước được “yêu” vợ ngay tại chỗ, ngay nơi hai vợ chồng đứng nhìn Hà Nội cháy từ xa, như một khẳng định về “chủ quyền”, bừng bừng cháy. Nhưng cuối cùng người thắng cuộc không làm được và ngậm ngùi “Ta đã bỏ lỡ. Mùa xuân còn nhưng nguyên đán đã qua”.

Tôi thích cách dụng chữ của Nguyễn Đình Toàn. Tưởng như không bóng bẩy, thật ra rất bóng bẩy. Tưởng như giản dị, thật ra rất sâu sắc.

Chuyện tình nay, với bối cảnh Hà Nội chuẩn bị di cư. 1954. Sự gần gụi hàng ngày đã nảy sinh tình cảm không định trước. Ngày gần cuối, Đền Voi Phục. Hành vi mang dấu hiệu của tình yêu, ngày xưa, 1954, thật nhẹ nhàng. Người con trai cầm bàn tay có múi cam của người em gái. Câu nói “Đây là múi cam ngon nhất đời anh” được thốt ra bất chợt. Nó xuất phát từ trái tim yêu, ủ kín từ lâu. Người con gái che dấu tình cảm để rồi sau đó ở trong tâm trạng nửa giận nửa thương. Một hành động trẻ con nhưng rất thật với tâm lý con gái thời đó: cô gái đã xúc xắc xúc xẻ với tình cảm bằng việc tự cho đề như thế này: nếu cô đến và bạn có nhà thì có nghĩa cô yêu chàng và ngược lại. Đấy là đoạn mô tả tâm lý hay thứ hai của “Áo mơ phai”.

Tôi đã vài lần phải ngưng đọc để ngăn mình không khóc. Tôi đang ở phòng chờ gặp bác sĩ. Ông bác sĩ trẻ thật dễ thương và tôi không muốn ông hỏi vì sao cô khóc. Nước mắt đoanh tròng, tôi gấp sách và kềm xúc động. Không phải chuyện quá buồn thảm đâu mà mỗi câu nói, mỗi cảnh vật, mỗi tâm tình trong “Áo mơ phai” đều gợi nhớ cho tôi. Nhớ về một Hà Nội mà thuở nhỏ tôi cảm nhận qua Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Anh Tuấn…Không hẹn mà cùng yêu, Nguyễn Đình Toàn đưa vào đấy những vần thơ của Quang Dũng.

Em ở Thành Sơn chạy giặc về

Tôi từ chinh chiến cũng ra đi

Cách biệt bao lần quê Bất Bạt

Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì

Viết về Hà nội cũ với thơ Quang Dũng thì không mềm lòng sao được, phải không?

Tôi đã chép bài Đôi Bờ của Quang Dũng trong tập thơ thuở sinh viên của tôi.

Tôi cũng chép bài thơ “Khi Ta Về” của Nguyễn Đình Toàn trong tập thơ thuở sinh viên của tôi.

Giấy pelure hồng, mực tím. Năm 1970. Nét chữ tròn trĩnh thật trẻ con.

Đó là một kỷ niệm đáng yêu của tuổi học trò mà tôi còn gìn giữ đến tận hôm nay.

Ngày ấy, tôi không hề biết Nguyễn Đình Toàn cho dù lúc ấy ông đang “hớp hồn” thính giả qua chương trình âm nhạc buổi tối. Ông là người mở đầu cho việc giới thiệu nhạc chủ đề với những lời óng ả mượt mà như thơ.

Mấy chục năm trôi qua. Như với vài nghệ sĩ khác, (PD, NVĐ) tôi “gặp” Nguyễn Đình Toàn khá muộn. “Gặp” là biết ngoài đời. Và đọc “Áo mơ phai” khá muộn màng.

*****

Đây là lần đầu tiên tôi phá lệ: tôi giới thiệu với các bạn về một cuốn sách mà tôi chưa xem hết, chỉ mới đọc truyện đầu. Tuy thế, tôi tự tin để nói rằng: với Áo mơ phai, Nguyễn Đình Toàn đã chứng tỏ một bút pháp vững vàng, điêu luyện, một mô tả tâm lý nhân vật rất xác thực, một bố cục chặt chẽ. Văn tài ấy chắc hẳn cũng bao gồm các truyện còn lại vì tôi tin Nguyễn Đình Toàn là người rất có trách nhiệm và cẩn trọng với tác phẩm của mình. Huống chi tên tuổi Nguyễn Đình Toàn đã có từ rất lâu, không phải chỉ mới từ hôm qua.

Tôi cũng tin chắc không chỉ người Bắc thời ấy như tôi thích mà có lẽ cả những độc giả Nam cũng sẽ thích khi đọc truyện ngắn Nguyễn Đình Toàn.

Vào những sớm mai dịu dàng, những chiều hôm thong thả, những đêm khuya một bóng, truyện ngắn Nguyễn Đình Toàn sẽ là người bạn đem đến cho các bạn cái hương trà sen ngày cũ.

Của một Hà Nội xưa.

Của một Sài Gòn cũ.

Của một thời chúng ta đã sống, đã yêu và đã mất.

eb1ae2e46f3acc719b9d489fc1d6d3191624936145.jpg

Áo Mơ Phai

Chu Lai là một trong những nhà văn quân đội có tên tuổi trong nền văn học sau 1975. Đã từng một thời khoác áo lính, ông rất thành công với đề tài chiến tranh. Và tiểu thuyết là thể loại mà Chu Lai đã khẳng định được tài năng và phong cách của mình. Trong số đó thì Bãi bờ hoang lạnh cũng là một trong những tác phẩm để đời của nhà văn khi viết về đề tài chiến tranh với những câu chuyện và những phận người đầy gai góc.

Cuốn tiểu thuyết mở ra với bối cảnh là một bãi bờ ven biển heo hút thời hòa bình, chỉ vỏn vẹn bốn căn chòi với ba người đàn ông độc thân sinh sống. Ba người họ mang trong mình những số phận riêng biệt, đều là những nỗi khổ, dằn vặt nhưng không có ai có thể san sẻ cùng ai.

Bãi biển đã chết, sự có mặt của ba người này càng làm cho nó quạnh quê giá lạnh hơn. Thế rồi một ngày, cô họa sĩ Dung - một người đàn bà đẹp đã từ thành phố xuống và nhậm cư vào cái xóm nhỏ ven biển này. Cô gái ấy là ai? Liệu giữa họ đã từ có sợi dây ràng buộc gì trong quá khứ? Cuộc sống nơi đây từng chút từng chút một thay đổi cùng với sự xuất hiện của cô... Bãi bờ hoang lạnh nhưng tình người thật ấm áp.

Có thể nói, mỗi trang văn của Chu Lai là một câu chuyện của những cái tận cùng, cố gắng hướng đến cái tận cụng, nỗi khổ niềm vui, hy vọng và tuyệt vọng, can đảm và yếu hèn, tất cả đều được nổi lên một cách đậm nét và hết sức chân thực.

10d112c5d79b402633020f07de2db7091680578353.jpeg

Bãi Bờ Hoang Lạnh

Bãi vàng, Đá quý, Trầm hương là tập truyện của những trải nghiệm độc đáo, lạ lùng cùng những phận giang hồ và hảo hán gác kiếm. Với giọng văn và lối viết rất riêng, tác giả Nguyễn Trí đem lại cho độc giả chất Nam Bộ “không lạ mà lạ” của lời ăn tiếng nói thông thường. Nguyễn Trí dường như thừa kế mạch văn của SơnNam, có chút kỳ bí xa xưa hơn của truyện đường rừng Thế Lữ, Thanh Tịnh. Những câu chuyện thô phác nhưng kỳ thực lại rất có ý thức về chữ, những con chữ cứ tự nhiên xô đẩy mà dậy gắt lên xung đột mạnh mẽ.

Ngay cuộc đời của người viết cũng đã là một câu chuyện ly kỳ. Tác giả ở độ quá tuổi năm mươi, quê gốc Quảng Bình, sinh ra ở Bình Định, phiêu bạt từ Huế lên Tây Nguyên, vào Sài Gòn, hiện định cư ở Đồng Nai. Ông trải qua nhiều nghề như đi tìm trầm, đào đãi vàng, tìm đá quý, chặt củi đốt than, dạy tiếng Anh… rồi bây giờ làm thợ ở Đồng Nai để nuôi hai cháu nội.

Chính chất liệu cuộc sống của một con người làm đủ nghề đó đã là thế mạnh để Nguyễn Trí dựng nên những nhân vật giang hồ khét tiếng nơi rừng sâu ma thiêng nước độc, ham vàng mà nợ ngãi, cho đến những số phận công nhân hay gái làng chơi dựa vào nhau để tìm chút hạnh phúc tạm bợ. Người đọc bị hút vào mê hồn trận của những mánh lới, những quy tắc dị thường của dân đào vàng hay đao búa phố thị, vắt từ thời chiến tranh cho đến thời kỳ nườm nượp người tứ xứ đổ về các khu công nghiệp miền Đông Nam Bộ kiếm ăn bây giờ.

Nhà văn Hồ Anh Thái đã nhận xét: “Chùm truyện Bãi vàng, Đá quý, Trầm hương thực sự là nếm trải của người trong cuộc. Văn chương tưng tửng, tung tẩy đối đáp giữa nhân vật với nhân vật, giữa nhân vật với người đọc, giữa người viết với người đọc. Không cần rạch ròi phân định, bởi sự chồng mờ, chèn lấn tạo nên nhiều sắc độ hơn và mở rộng liên tưởng hơn. Nguyễn Trí đưa người đọc đi qua những cuộc đối thoại ấy, rồi cắt nghĩa từng khái niệm, cắt nghĩa từng hành vi và tâm trạng của dân giang hồ. Những bươn chải, những mưu tính, những nghĩa cử trong đám giang hồ với nhau, có lúc cuốn hút, có lúc gây hồi hộp, có lúc gây phẫn nộ hoặc khiến người đọc rưng rưng. Như vậy tác phẩm của Nguyễn Trí gây hấp dẫn bằng chất sống thực và sự từng trải”.

4450d2a57fe7e556c8f118fc2c3406ad1715221210.jpg

Bãi Vàng, Đá Quý, Trầm Hương

Ba Người Khác của tác giả Tô Hoài là một tiểu thuyết lịch sử, chẳng những vì đã 60 năm kể từ sau cải cách ruộng đất mà còn vì tác phẩm nói thẳng về sự kiên đó, một sự kiện rung chuyển đời sống của hàng triệu người Việt, một sự kiện không thể tẩy xoá được của lịch sử nước Việt.

Nói như nhà văn Nguyễn Xuân Khánh: “Tô Hoài làm người ta sửng sốt về hình thức tiểu thuyết ở tác phẩm này. Nhưng điều làm người ta sửng sốt hơn cả là phương pháp biểu hiện của Tô Hoài: ông đã tự sự và miêu tả những chi tiết mà không chọn lọc theo kiểu điển hình hoá. Chẳng hạn như chi tiết anh đội phó ăn cắp bánh đúc, các cô bần cố thì đói khát dâm dục... Thật tỉ mỉ. Thật u tối. Thật chất phác mộc mạc. Thật hoang sơ sù sì. Con người khốn khổ đến mức bản khai. Và cũng thật là ấn tượng và ám ảnh”

"Phải nói đây là một tiểu thuyết lịch sử, chẳng những vì đã 50 năm từ sau cải cách ruộng đất (CCRĐ) mà còn vì tác phẩm nói thẳng về sự kiện đó, một sự kiện rung chuyển đời sống của hàng triệu người Việt, một sự kiện không thể tẩy xoá được của lịch sử nước Việt.

Cái không khí nó gợi ra rất ghê. Nó đưa người đọc vào bên trong sự kiện, theo gót một nhân vật, một “anh đội”(...). Nhân vật chính của Ba người khác thì ngang tầm, có khi thấp hơn, nhưng nói chung là vừa tầm cái thời của anh ta, là nhân vật bình thường trong cuộc, ngang tầm sự kiện; ngay đến khi đội sửa sai về thay đội cải cách, anh ta vẫn còn chưa biết chưa thấy cải cách có gì sai."

(Lại Nguyên Ân)

a1e0bd07d2838189435229678a03d1d21685847462.jpg

Ba Người Khác

Cảnh rời trường Cao đẳng trở về nhà, lòng hớn hở, trí thảnh thơi: chàng vừa đến xem bảng và không thấy có tên mình trong số người được vào vấn đáp kỳ thi tốt nghiệp trường Luật. Chàng sung sướng, nghĩ thầm: "Hú vía! Thực là hú vía! Nếu đỗ thì mình chẳng biết đời mình sẽ ra sao, sẽ xoay về ngả nào".

Luôn mấy hôm nay, Cảnh lo lắng. Vì chẳng hiểu sao bài vở kỳ này chàng làm khá cả, vẫn biết chàng học chơi học bời và đọc sách luật như đọc tiểu thuyết thì những bài thi của chàng cũng không lấy gì làm sán lạn được. Nhưng nói chi sán lạng? Chỉ có đỗ với rớt, mà những bài thi đều đầy đủ thì chàng có thể đỗ lắm, và chàng đã hối hận tự nhủ: "Sao mình không làm như những kỳ trước?" Những kỳ trước chàng đã định bụng thi để hỏng. Lần thứ nhất, chàng ốm ngay vào hôm bắt đầu thi. Lần thứ hai, chàng bỏ trắng bài thi về môn "kinh tế học" mà chàng rất giỏi. Lần này chàng đã quả quyết sẽ hỏng nữa. Nhưng hôm thi tự nhiên chàng đâm ra thích viết, nhất là các đầu bài, chàng lại thấy hay hay, ngộ ngộ... Hôm nay chàng đến Cao đẳng lòng băn khoăn, áy náy, lo sợ, hầu như người đi nghe tuyên cái án của mình mà tòa lưu lại từ phiên trước. Thì cái án đã tuyên: chàng được vô can. Nghĩa là chàng đã trượt.

Cảnh xuất thân ở một gia đình đã hai đời cự phú. Ông nội chàng trước kia là một nông phu cần cù và thông minh, thứ thông minh khôn ngoan, lừa lọc, của trời phú cho đám dân quê để họ có thể sống, hay hơn thế, trở nên giàu có lớn. Chính nhờ về cái thông minh đặc biệt ấy mà ông ta đã từ địa vị nông phu lần lần đi tới địa vị lý trưởng, chánh tổng, bá hộ, rồi hàn lâm, và đã gây cái vốn hầu không có gì dần dần thành một tư bản hàng nghìn, hàng vạn, hàng chục vạn. Ông ta đã theo đủ nghề: làm ruộng, cấy rẽ, cho vay lãi, làm hàng sáo, buôn sợi, buôn bông, gá bạc, buôn thuốc phiện, cả thuốc phiện lậu, và sau hết trưng thầu việc vệ sinh ở Phủ Lý. Không một công chuyện gì, không một dịp nào có thể kiếm lợi được mà ông ta lại chịu bỏ qua dù công việc ấy bọn người chung quanh khinh là bần tiện, là nhơ nhớp.

Ông ta cầu cạnh để lấy lòng và cung phụng những nơi quyền quý, những quan địa phương. Tuy vậy, cũng không phải ông ta cốt dựa thế dựa thần bề trên để đè nén, hà hiếp dân quê. Đè nén, hà hiếp, đó là những tiếng không những không bao giờ ông ta nói đến, mà người trong làng, người hàng tổng, hàng huyện cũng không mấy khi đem ra dùng để trỏ những hành vi của ông ta. Đối với ông ta, câu tục ngữ: "Mật ngọt chết ruồi" có nhẽ gần gũi hơn và thường được công việc hàng ngày của ông diễn đạt, chứng thực mật ngọt lắm, ruồi cứ việc đậu vào mà ăn, không ai xua đuổi, ăn kỳ cho đến khi nặng bụng, không cất cánh bay lên được, người ta sẽ để cho nó tự do mà chết dí trong đĩa mật. Những đĩa mật đây là những thửa ruộng mầu mỡ, béo bở. Ai muốn đem cầm đợ cho ông hàn, thì, tuy đã có hàng trăm mẫu rồi, ông vẫn vui lòng nhận và giúp đỡ cho họ món tiền khá lớn, ít ra cũng bằng nửa giá ruộng đợ. Ông lại chỉ lấy lãi chút đỉnh thôi, khiến kẻ cần tiền không bao giờ tưởng có ngày mất ruộng. Nhưng ngày ấy thế nào cũng tới mà tới rất gấp.

Ông hàn làm việc khôn ngoan đến nỗi trong vòng có hai ba mươi năm mà ruộng đất của ông rải rác trong khắp hàng tổng, hàng huyện. Còn ở làng ông ta và ở những làng lân cận, thì quá nửa tư điền đã thuộc quyền sở hữu của ông rồi. Lúc ông ta qua đời, số ruộng nương đem chia cho ba con trai và hai con gái trên ngàn mẫu hầu hết là thượng đẳng điền. Thanh Đức là biệt hiệu của Thiện, con út ông hàn Na. Thiện không như cha và hai anh chỉ sinh trưởng và dựng cơ nghiệp ở vùng thôn quê. Tin vào óc thông minh mẫn tiệp và có ý quả quyết, mạo hiểm, ông ta muốn bay nhảy cao hơn và xa hơn, ầm ỹ hơn nhiều. Trái với người cha, suốt đời chỉ theo đuổi những việc dễ dàng, chắc chắn để mà ngồi thu lấy lãi, người con luôn luôn nghĩ tới kinh doanh, những công việc khó khăn, nguy hiểm đến tính mệnh mình nữa.

Có thể nói được rằng đời Thanh Đức hoàn toàn là một đời kinh doanh: ông ta không bỏ qua một ngày nào, một giờ nào không theo đuổi công việc nọ kia, cả những khi ông ta nhàn rỗi. Nhàn rỗi chỉ là cái trạng thái bề ngoài, thực ra không mấy lúc tâm trí ông ta thư thái. Đi nghỉ mát, ông ta cũng nghĩ tìm cơ hội và lợi dụng những sự may mắn xảy đến. Trong câu chuyện phiếm, một ý hay nảy ra, bất ngờ, rồi chẳng bao lâu, có khi ngay vài hôm sau trở nên một công nghiệp, một thương nghiệp vĩ đại, có tổ chức vững vàng và chu đáo. Ông ta có con mắt rất tinh đời, bất cứ việc gì thoáng qua cũng thấy tận gốc tận ngọn, thấy hết những chỗ lợi, chỗ hại, với cả những chi tiết phức tạp, ngoắt ngoéo ở trong. Và khi xét đã tới lúc thì ông ta nhằm trúng đích mạnh bạo, quả quyết tiến công ngay, không để chậm một ngày, không phí mất một giờ một phút. Đức tính này hầu như một lương năng, chẳng khác lương năng con tò vò đoán không bao giờ sai nơi huyệt vi tế ở gáy con nhện để châm vào đó một nhát kim, chỉ một nhát mà thôi, khiến cái mồi sống kia mê sảng hẳn chứ không chết và sẽ trở nên cái tài sản quý báu dành lại cho lũ tò vò con sau này.

ec49d793690555f50e3514e3871734841624874563.jpg

Băn Khoăn

Nhà văn Cao Năm đã sáng tác hàng chục truyện ngắn, phần nhiều về nông thôn; cùng thời gian này, anh lặng lẽ đặt bút viết tiểu thuyết. Đeo đuổi suốt 25 năm qua, cuối cùng một cuốn tiểu thuyết dầy dặn của Cao Năm cũng đã ra mắt bạn đọc với nhan đề tập truyện "Bão Đồng". Đọc truyện bạn đọc sẽ được dẫn dắt đến những miền cảm xúc mới mẻ, lạ kỳ những thân thương. 

Ý tưởng nghệ thuật nảy ra từ một cơn gió lốc dữ dội không kém một trận bão mạnh tràn qua một vùng thôn quê rộng lớn, gây nhiêu thiệt hại. Nhưng chính cơn lốc kinh hoàng ấy đã lật tẩy tất cả những gì từng được coi là tốt đẹp mà bấy lâu được sơn phết bằng những từ ngữ mĩ miều, trong những bản báo cáo dài thượt luôn luôn khẳng định thành tích năm sau bao giờ cũng cao hơn năm trước. Ẩn sau những gì màu mè hoa mĩ ấy là không ít chuyện xấu xa, trụy lạc, tha hoá, biến chất, và đi liền với nó là những thói hư, tật xấu, lợi dụng chức quyền, cấp đất sai nguyên tắc nhằm chiếm dụng đất công... Viết tiểu thuyết "Bão đồng", nhà văn Cao Năm không chỉ phê phán kịch liệt những mặt xấu xa, thói hư tật xấu ở một bộ phận cán bộ, đảng viên - những người đang giữ chức vụ chủ chốt ở xã, ở huyện - mà quan trọng hơn, còn giúp bạn đọc thấy được nhiều người dân, nhiều cán bộ, đảng viên tốt ở nông thôn, như bố con cụ Mải, anh Cải, cô Dậm, anh Túc,... một lòng một dạ gắn bó với tập thể, với cộng đồng làng xã, đêm ngày lo làm sao cho mọi người có bát ăn bát để, quên đi quyền lợi, và cả danh dự cá nhân, để bảo tồn sự trong sạch, uy tín của tổ chức Đảng ở địa phương. Đúng là trong gian nan mới thấy người ngay kẻ gian, người hiền kẻ hèn, còn bình thường cũng khó mà biết người tốt, kẻ xấu. 

Truyện khắc hoạ được những nhân vật góc cạnh và đầy tính biến hoá, hiểu theo cả nghĩa tích cực và tiêu cực, với một chuỗi tình huống bất ngờ, đan xen, mà nhiều chỗ đã nâng lên thành kịch tính. Tỉ như chuyện tấm ảnh của liệt sĩ Bao - hi sinh ở chiến trường năm 1968 - được ông Thàng ở Bắc Cạn cất giữ. Sau cơn bão, Bính - con trai ông Bao - cùng Điền và Liểu được xã cử đi mua sắn về cứu đói cho dân, lại tình cờ nhìn thấy ảnh bố mình trên ban thờ nhà ông Thàng, rồi xin mang ảnh bố mình về... Hoặc tình huống Cải đến nhà vợ chồng Thuật. Thuật hiện là chủ tịch xã, được người em rể là chủ tịch huyện che đỡ, đã lấy hàng nghìn mét vuông đất công lập sinh phần gia tộc. Lợi dụng lúc giáp hạt đói kém, hắn mượn xã viên đào đất vượt sinh phần không phải trả công. Cải vốn là tình địch của Thuật. Hồi Thuật đi chiến trường, đơn vị pháo cao xạ của Cải về lập trận địa ở xã.
***
Điền và Cải len vào được một chỗ thuận lợi thì đứng như chôn chân ở đó, nhìn dán mắt vào mấy người đàn ông cởi trần, chỉ mặc mỗi chiếc quần đùi màu nâu thẫm, ngang lưng thắt mảnh vải hồng điều. Hai anh em len vào được một chỗ mãi phía vòng trong, thế mà không biết có phải do cái áo sơ mi trắng cộc tay rất nổi của Điền mách lối, mà Dậm và một cô bạn, cũng người ngoài Phương Lưu, chẳng biết bằng cách nào cũng chen vào được gần, đứng đằng sau. Rồi cũng chẳng biết bằng cách nào, hay có con mắt để sau gáy, Điền bỗng nhiên thấy nhồn nhột phía sau, liền quay lại, nhận ngay ra Dậm. Em cũng vào mãi trong này xem à? Đi với ai thế? Điền nhìn Dậm nhỏ nhẹ hỏi. Dậm đánh mắt nhìn Điền, giọng mềm đi, định bảo vào mãi trong này xem mới gặp được anh chứ, hỏi thế mà cũng hỏi. Lại thao thiết nói, không vào mãi trong này xem thì còn xem ở đâu. Rồi hai tay như đẩy vai cô bạn về phía Điền, hỏi, anh không nhận ra chị Lư à. Điền nhìn lại một thoáng, nói thác, tối trời, nhìn mãi không nhận ra ai. Cải nghe tiếng người nói lào thào phía sau lưng, quay lại, nhưng tối trời, không nhận ra cô Đội trưởng Phương Lưu. Vả lại, Cải nghe tiếng người nói lào thào phía sau lưng thì quay lại theo cảm tính, chứ thực, còn mải để tâm theo dõi hai người đàn ông đang tay năm tay mười nhào lặn đất, vo tròn thành bánh pháo to bằng cái mâm. Khi hai người đàn ông nhào lặn xong đống đất, vo tròn thành bánh pháo bằng cái mâm, thì thình lình Cải nghe ba tiếng trống "thùng, thùng, thùng" như ba tiếng súng thần công khai hoả cất lên vang trời dậy đất. Bỗng tất cả mọi người trên sân như nín thở, hàng trăm cặp mắt đổ dồn về chỗ hai người đàn ông ngang lưng thắt dải hồng điều, đang lấy hết sức gượng nhẹ hai tay bốc bánh pháo đất lên khỏi mặt sân, nâng lên ngang người, đẩy lên ngang đầu, rồi dồn hết sức lực giơ thẳng hai tay bê bánh pháo cho cao lên, cao nữa, cao mãi. Cao nữa, cao mãi đến hết cỡ tay, hai người đàn ông bất ngờ tung mạnh bánh pháo lên không trung. Trong tích tắc, một tiếng nổ dễ ngang tiếng sấm đánh bùng một phát, làm hàng trăm người trên sân như cũng bùng cả lên. Sau tiếng nổ là một vành pháo đất văng ra như con trăn nằm cuộn trên sân, rồi tiếng người hò reo, tiếng trống thúc bật lên vang dậy, tưởng vỡ vụn cái sân gạch rộng đến mấy sào. Giữa tiếng reo hò của người xem, hai người trong ban tổ chức cầm thước dây chạy đến chỗ bánh pháo vừa văng xuống, chăm chú, cẩn trọng đo từng vết nứt, chỗ gấp, khoảng văng xa của pháo. Cũng giống như nhảy cao, chạy xa trong điền kinh, luật chơi pháo đất lấy độ văng xa của vành bánh pháo làm kết quả cuối cùng để đánh giá tài nghệ của người chủ pháo. Hết đợt pháo của hai người đàn ông thắt dải hồng điều, đến lượt hai người đàn ông cũng chỉ mặc chiếc quần đùi nâu, nhưng ngang lưng thắt dải vải xanh màu lá mạ, như để phân biệt với hai người thắt vải hồng điều ban nãy.
...

fd4adca9d3bd62a2ce79303d4fa2f58c1626140208.jpg

Bão Đồng

Căn phòng ngủ sang trọng được trang trí toàn gam màu vàng. Gam màu mà Bàng ưa thích. Bức rèm cửa sổ bằng gấm dày óng ánh sắc đồng thau, điểm xuyết những hoa văn hình đồng tiền rực rỡ, che kín khoảng trời đang đầu mùa hạ. Trên chiếc giường gỗ cẩm lai, một người đàn bà nằm nghiêng. Đường cong eo thật thon nổi rõ qua lần lụa tơ tằm của tấm áo ngủ màu hoàng yến. Bộ ngực tràn trề sức sống, lồ lộ sau lớp đăng ten mỏng tang như tơ nhện. Nguyệt đẹp lộng lẫy, dù đã qua tuổi ba mươi. Bàng từ nhà tắm bước ra, ngây ngất ngắm nàng. Ao ước Nguyệt đã lâu, hôm nay mới được cùng nàng ân ái, xem như trời có mắt, đã đền bù chút ít cho những mất mát quá lớn của Bàng. Cổ họng Bàng cháy bỏng. Lừ lừ tiến lại gần, Bàng đẩy ngửa Nguyệt ra. Hai bàn tay hắn vồ vập khắp người nàng, như móng vuốt của chú mèo tinh quái đang vờn con chuột nhắt đã mềm nhũn người, trước khi ăn tươi nuốt sống nó.
Nguyệt lim dim mắt, hào hển thở dốc. Nàng vừa thích vừa sợ Bàng. Người đàn ông oai vệ, giàu có này đã trở thành người bảo bọc cho nàng. Tất cả chỉ bắt đầu sau khi Lân – chồng của Nguyệt – đồng ý đi quản lý bãi vàng. Ba tháng sau, Bàng đã có cơ hội chiếm đoạt người đàn bà quyến rũ nhất mà hắn từng gặp, người đàn bà của kẻ thù không đội trời chung… Bàng lắc đầu, xoá ngay ý nghĩ không vui thoáng hiện ra trong óc và trườn người đổ ập lên nàng. Đầu gối Bàng hối hả co lên, tách rộng cặp đùi dài óng ả của Nguyệt. Những đợt sóng đam mê từ tấm thân đàn ông cường tráng ào ạt phủ ngợp lên đến mức nàng ngạt thở…Trong mỗi động tác bạo liệt của Bàng dường như chứa chất cả niềm căm hận. “Bàng chỉ muốn chiếm đoạt mình chứ không hề yêu!”. Linh cảm nhạy bén của đàn bà đột nhiên thức tỉnh. Nguyệt thấy tim mình đập thon thót hãi hùng. Nàng kêu thét lên nhưng cổ họng bỗng như bị bóp nghẹt. Mặc cho Nguyệt đau đớn giãy dụa, Bàng vẫn không ngừng lại, tiếp tục đâm xuyên vào thân thể nàng. Nguyệt kiệt sức, gần như ngất lịm đi dưới sức nặng của Bàng…
Trong ánh chiều tranh tối tranh sáng được lọc qua bức rèm cửa dày, Nguyệt dần hồi tỉnh, bẽ bàng nhớ lại cuộc ân ái đầy sỉ nhục vừa qua. Bàng đã bỏ đi đâu mất, mặc nàng nằm trơ một mình. Nguyệt chống tay nhỏm dậy. Một tia hồi quang chói mắt chấp chới theo cử động bàn tay phải. Nguyệt nhận ra chiếc nhẫn kim cương lóng lánh trên ngón áp út. Bàng giữ đúng lời hứa với nàng. Nguyệt đã là chủ nhân của chiếc nhẫn đắt giá này. Trong những lời đường mật của hắn, nàng sẽ là bà chủ tiệm vàng. Lúc đầu Nguyệt còn ngần ngại, không tin nổi một người đàn bà nạ dòng như mình mà lại cao giá thế. Trải qua cuộc ái ân giông bão với Bàng, nàng hiểu cái giá ấy chưa hẳn là cao. Trót ăn nằm với Bàng thì phải chấp nhận vứt bỏ chút liêm sỉ cuối cùng, chấp nhận bị cư xử như một gái làng chơi hạng xoàng. Đừng hy vọng gì ở sự chiều chuộng, nâng niu! Dẫu đã sa cơ lỡ vận như nàng, Nguyệt vẫn cảm thấy nhục nhã. Nhưng quá mù ra mưa, làm sao nàng dám quay lại gặp chồng? Nước mắt Nguyệt ứa ra khi nàng nghĩ đến đứa con trai mười hai tuổi đang gởi ở nhà bà ngoại. Sau kỳ nghỉ hè, nó trở về thành phố và bỗng phát hiện ra mẹ nó đã bán nhà, bỏ đi biệt xứ!

Tủ Sách

1981

Nguyễn Quỳnh Trang

Ai Làm Được

Hồ Biểu Chánh

Ái Tình Miếu

Hồ Biểu Chánh

Anh Phải Sống

Khái Hưng, Nhất Linh

Ăn Theo Thuở Ở Theo Thời

Hồ Biểu Chánh

Áo Mơ Phai

Nguyễn Đình Toàn

Bãi Bờ Hoang Lạnh

Chu Lai

Bãi Vàng, Đá Quý, Trầm Hương

Nguyễn Trí

Ba Người Khác

Tô Hoài

Băn Khoăn

Khái Hưng

Bão Đồng

Cao Năm

Báo Oán

Phan Thị Loan